KULTURA / TEATR
Felieton
🖋 Autor: Wacław Słowikowski|
📅 Data publikacji: 10 września 2025
Czytanie scenariusza:
Reżyserzy i aktorzy są szkoleni w umiejętności czytania i interpretowania scenariuszy teatralnych, obejmuje to zarówno techniczne aspekty formatowania, jak i głębsze rozumienie emocji, intencji i przesłania autora. Mimo to i tak popełniają błędy lub świadomie odchodzą od zamierzeń autorskich. Dlaczego? Głównym powodem jest chęć wzięcia udziału w tworzeniu dzieła, nie chcą być jedynie strażnikiem ram interpretacyjnych wyznaczonych przez autora. Czy to dobrze, czy źle? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, jednak przeważnie nie wychodzi to za dobrze.
Aktorzy amatorzy popełniają błędy najczęściej głównie dlatego, że mimo iż oficjalnie mówią, że teatr to ich hobby, to jednak nie wiedzą o swoim hobby za wiele, właściwie to nic. Pęd do wzięcia udziału w tworzeniu i poprawianiu autora jest u nich bardzo silna. Tak naprawdę najczęściej nie interesuje ich zamysł autora, nie starają się zrozumieć, tylko narzucają interpretację swojego wyobrażenia. To duży błąd – reżyserem trzeba umieć być, a jedną z cech dobrego reżysera powinno być hamowanie własnych zapędów do wchodzenia w rolę autora jeśli nie zgłębiłem jego zamysłu.
Tak więc jak czytać scenariusz?
Po pierwsze nie podchodź do scenariusza jak do książki, gdzie możesz puścić wodze fantazji i wejść w rolę bohatera wg własnego uznania. Scenariusz to coś innego, jeśli jeszcze na dodatek jest napisany na podstawie powieści, musisz zrozumieć, że jest to już gotowa interpretacja, konkretna wizja skompresowana do pojemności kilkudziesięciu stron – nie dokonuj więc interpretacji scenariusza – autora – który dokonał interpretacji powieści innego autora. Zadziała tu zasada „głuchego telefonu” – na bank stracicie po drodze to, co uczyniło powieść genialną – To właśnie dlatego mamy pełno złych filmów na podstawie bestsellerowych książek. Zwróć uwagę, że filmy czy spektakle do których scenariusz napisał autor powieści, będący na dodatek konsultantem reżysera, są najbardziej uznanymi „wystawieniami” – dlaczego? Bo autor wie, co czyni jego tekst dobrym, nie interpretuje tylko go powiela i przekłada na grę aktorską, scenografię, światło. etc. Jeśli nie wierzysz, przeczytaj książkę genialnego Joe Alexa „Powiem wam jak zginął”, potem obejrzyj spektakl pod tym samym tytułem – zobaczysz jak można zmieść klimat i wyprodukować coś czego nie da się oglądać. Dla porównania zobacz ekranizacje lub przedstawienia realizowane pod nadzorem autora – obiecujemy – będziesz pod wrażeniem.
Porada
Staraj się być jak najbliżej zamysłu autora, zwłaszcza jeśli masz do czynienia ze sprawdzonym popularnym scenariuszem!
Scenariusz w pierwszej kolejności musisz zobaczyć oczami twórcy poczuć i zrozumieć co miał na myśli, zrozumieć konstrukcję i schemat – pomogą ci w tym didaskalia – potem dopiero możesz – jeśli się na tym znasz – świadomie zmieniać, dramatyczną rzeczywistość danej postaci, sekwencji czy całego utworu. Należy jednak pamiętać, że trzeba to robić na tyle sprawnie, aby nie zepsuć tego co czyni scenariusz unikalnym. Zastanów się, co tworzy nastrój, jak uwypuklona jest puenta, czy autor dba o szczegóły – zwróć uwagę na didaskalia rozpoczynające Akt pierwszy na opis wnętrza. Jeśli zlekceważysz już na wstępie ten punkt, udowodnisz, że jesteś amatorem, a tego przecież nie musisz udowadniać. Zadaj sobie pytanie, co sprawia, że ten scenariusz jest popularny, wypunktuj na kartce i nie wygumkuj tego podczas realizacji. Nie zmieniaj tego.
Ważne
Nie uznawaj, że jesteś lepszy od autora, gdyby tak było już dawno byś był dramatopisarzem.
1. Czytanie scenariusza i rozumienie formatowania
- Skróty i techniczne oznaczenia: Scenariusze teatralne zawierają specyficzne formatowanie, takie jak didaskalia (opisy sceniczne), dialogi czy podział na akty i sceny. Reżyser i aktorzy muszą umieć interpretować te elementy, które wskazują na lokalizację, ruch sceniczny czy sugestie dotyczące emocji postaci. Akty zazwyczaj pojawiają się kiedy następuje zmiana miejsca akcji, zaś sceny, kiedy postać pojawia się lub znika ze sceny.
- Podział na role: Aktorzy skupiają się na swoich liniach dialogowych, ale również muszą rozumieć kontekst scen, w których się pojawiają.
- Symbolika i skróty: Może to oczywiste jednak z praktyki wynika, że jest pomijane Niektóre scenariusze stosują oznaczenia, np. „pauza” dla momentu ciszy, „(szept)” dla tonu głosu, co wpływa na sposób interpretacji.
2. Interpretacja emocji i przekazu autora
- Odczytywanie intencji: Reżyserzy i aktorzy analizują tekst pod kątem emocji, jakie postaci przeżywają, oraz celów, jakie autor scenariusza chciał przekazać. Obejmuje to zarówno dosłowny sens dialogów, jak i ukryte znaczenia między wierszami.
- Kontekst historyczny i kulturowy: Zrozumienie tła, w którym powstał scenariusz, pomaga w uchwyceniu jego pełnego sensu. Na przykład teksty współczesne mogą odnosić się do współczesnych problemów społecznych, co wpływa na sposób ich przedstawiania.
Zarówno reżyser, jak i aktorzy muszą umieć nie tylko technicznie przeczytać scenariusz, ale także zrozumieć i przekazać uczucia oraz intencje autora. Wymaga to połączenia znajomości technik teatralnych, interpretacji tekstu i wrażliwości emocjonalnej.
Wyzwaniem bywa balans między tekstem a reżyserią
- Nie zawsze reżyser podąża wiernie za wizją autora scenariusza. Często wprowadza swoje interpretacje, co może prowadzić do nowych znaczeń, ale czasem oddalać się od oryginalnego przesłania schodząc zazwyczaj na manowce.
Reżyserzy często konsultują scenariusz z dramaturgiem (jeśli jest to możliwe) lub analizują go pod kątem najważniejszych tematów i intencji.
Ćwiczenie interpretacji uczuć i przekazu
- nie będziemy tutaj mówić o technikach. Aktorzy stosują techniki analizy tekstu, takie jak Stanislavski system czy metoda działania scenicznego, które pomagają im wejść w emocje postaci.
Skróty techniczne i inscenizacyjne:
- SC – scena (np. SC II – scena druga).
- ACT – akt (np. ACT III – akt trzeci).
- ENT – wejście postaci (entry).
- EX – wyjście postaci (exit).
- DL, DR, UL, UR, C – oznaczenia ruchu na scenie:
- DL (Down Left) – lewa strona bliżej widowni,
- DR (Down Right) – prawa strona bliżej widowni,
- UL (Up Left) – lewa strona dalej od widowni,
- UR (Up Right) – prawa strona dalej od widowni,
- C (Center) – środek sceny.
- B.O. – blackout, całkowite wygaszenie świateł.
Do skrótów związanych z emocjami i grą aktorską zaliczamy:
- (pauza) – moment ciszy w dialogu lub akcji.
- (off) – kwestia mówiona spoza sceny.
- (d.s.) – dialog mówiony do siebie
- (szept) – tekst mówiony szeptem.
- (krzyk) – mocne podkreślenie emocji przez podniesienie głosu.
- (śmiech) – reakcja śmiechu.
Zazwyczaj wypowiedzi dialogu jest umieszczany w nawiasie pod nazwą postaci. Opis co dzieje się w scenie znajduje się najczęściej pomiędzy wierszami dialogu zapisany odmienna czcionką najczęściej kursywą.
Skróty
muzyczne i dźwiękowe:
- SFX – efekty dźwiękowe (Sound Effects).
- MUS – muzyka (np. MUS starts – początek muzyki).
- F.O. – fade out, stopniowe wyciszenie dźwięku.
związane z oświetleniem:
- LX – światła (np. LX fade – stopniowe ściemnienie).
- SPOT – reflektor punktowy (spotlight).
dotyczące rekwizytów i scenografii:
- PROP – rekwizyt (np. PROP: książka – konieczność przygotowania książki na scenę).
- FX – efekty specjalne (np. FX: dym – użycie dymu na scenie).
Wyjaśnijmy jeszcze dwa skróty i omówmy je dokładnie.
W scenariuszu teatralnym, filmowym lub radiowym skrót V.O. oznacza „Voice Over”, czyli głos spoza kadru/sceny. Jest to technika, w której głos postaci (lub narratora) jest słyszany przez widzów, ale nie pochodzi z obecnej sceny ani od postaci widocznej na scenie.
Przykłady zastosowania V.O.:
- Narracja: Głos narratora opowiada historię, ale sam narrator nie jest widoczny (np. retrospekcje, komentarze).
- Myśli postaci: Słyszymy myśli bohatera, które nie są wypowiadane na głos.
- Rozmowa telefoniczna: Głos postaci słyszany przez innego bohatera, np. podczas rozmowy telefonicznej.
- Wspomnienia lub listy: Gdy postać odczytuje tekst listu, pamiętnika czy innego dokumentu, którego treść jest przekazywana widzom w formie głosu.
Różnica między V.O. a O.S.
- V.O. (Voice Over): Głos jest nagrany wcześniej lub nie należy do postaci obecnej fizycznie w danej scenie.
- O.S. (Off Screen): Głos postaci obecnej w scenie, ale chwilowo poza kadrem (np. krzyk zza drzwi).
Skrót V.O. jest powszechnie stosowany w scenariuszach filmowych i telewizyjnych, ale w teatrze może być używany w sytuacjach, gdy reżyser planuje dodać głos spoza sceny dla konkretnego efektu.
Skróty te różnią się w zależności od kraju, konwencji teatralnych oraz indywidualnych preferencji autora scenariusza lub reżysera. Są one jednak uniwersalnym narzędziem, które pomaga wszystkim zaangażowanym w produkcję szybko i precyzyjnie zrozumieć zamierzenia twórców. W praktyce każda produkcja może dodawać własne skróty lub symbole, które są wyjaśniane w dokumentacji techniczne.
