KULTURA / TEATR
Poradnik
🖋 Autor: [Anna Ostrowska]|
📅 Data publikacji: 14 września 2025
Wszyscy znamy Serial „Pan Samochodzik i Templariusze – w tym wypadku zarówno powieść jak i scenariusz napisał Zbigniew Nienacki – stał się kultowym filmem. W wszystkie inne ekranizacje książek o Panu samochodziku to knoty a wisienką na torcie jest bolesna klapa wersji scenariusza „Pan Samochodzik i Templariusze” realizowanej przez Netflix w roku 2023. Netflix nie docenił fenomenu i głębi oryginału. Krytycy zauważają, że serial nie umiał oddać tego, co w książkach Nienackiego najważniejsze – atmosfery zagadki historycznej i magii poszukiwań. Genialny film „Gdzie jest trzeci król” to klasyk realizowany w oparciu o scenariusz autora Joe Alexa. Jednak wracając na grunt teatralny mamy takie spektakle jak „Samolot do Londynu” „Umarły zbiera oklaski” realizowane również na podstawie scenariusza Joe Alexa. Zeszłoroczna premiera spektaklu Teatru TV w oparciu o książkę Joe Alexa „Powiem wam jak zginął” bez udziału autora zakończyła się porażką.
Reżyserzy i aktorzy są szkoleni w umiejętności czytania i interpretowania scenariuszy teatralnych, obejmuje to zarówno techniczne aspekty formatowania, jak i głębsze rozumienie emocji, intencji i przesłania autora. Mimo to popełniają błędy lub świadomie odchodzą od zamierzeń autorskich. Dlaczego? Głównym powodem jest chęć wzięcia udziału w tworzeniu dzieła, nie chcą być jedynie strażnikiem ram interpretacyjnych wyznaczonych przez autora. Czy to dobrze czy źle? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi jednak najczęściej nie wychodzi to za dobrze…
Reżyserzy amatorzy robią błąd głównie popełniają grzech zaniechania – nie starają się zdobyć niezbędnej minimalnej wiedzy. Część reżyserów grup amatorskich mają nieodparte przeświadczenie, że „czują” tekst lepiej niż sam autor a reżyseria to nic trudnego. Dodatkowo ignorują co najmniej połowę didaskaliów. Nie interesuje ich zamysł autora, nie starają się zrozumieć tekstu, tylko z marszu narzucają własną interpretację. To duży błąd gdyż właściwa interpretacja tekstu jest kluczowa dla całego spektaklu. Obejrzenie dwóch różnych realizacji tego samego spektaklu obrazuje ten problem. W jednej zauważamy 42 punkty w których publiczność reaguje salwami śmiechu w drugim 27 skromnych reakcji…. jedną z cech dobrego reżysera powinna być umiejętność czytania i odczuwania intencji autora, ponadto hamowanie własnych zapędów do wchodzenia w rolę autora. Pamiętaj też, że reżyser ma wiedzieć na które kolano ma klęknąć aktor oraz z której strony maja być drzwi i na która stronę otwierać potarcie ręką czoła musi mieć sens i należy wiedzieć którą ręką aktor ma to zrobić.
Czyli jak to robić?
Nie podchodź do scenariusza jak do książki. Scenariusz to coś zupełnie innego, jeśli na dodatek jest napisany na podstawie powieści, to musisz zrozumieć, że jest to już gotowa interpretacja, konkretna wizja skompresowana do pojemności kilkudziesięciu stron – nie dokonuj więc interpretacji scenariusza – autora – który dokonał już adaptacji i interpretacji tekstu powieści innego autora. Zadziała zasada „głuchego telefonu” – stracicie po drodze to, co uczyniło powieść genialną – właśnie dlatego mamy tyle okropnych spektakli i filmów na podstawie bestsellerowych książek. Zwróć uwagę, że dzieła, do których scenariusz napisał sam autor powieści, będący na dodatek konsultantem reżysera – są najlepsze – dlaczego? Bo autor wie jak osiągnął sukces, co czyni jego tekst doskonałym.
Interpretacja emocji i przekazu autora
- Odczytywanie intencji: Reżyserzy i aktorzy analizują tekst pod kątem emocji, jakie postaci przeżywają, oraz celów, jakie autor scenariusza chciał przekazać. Obejmuje to zarówno dosłowny sens dialogów, jak i ukryte znaczenia między wierszami.
- Kontekst historyczny i kulturowy: Zrozumienie tła, w którym powstał scenariusz, pomaga w uchwyceniu jego pełnego sensu. Na przykład teksty współczesne mogą odnosić się do współczesnych problemów społecznych, co wpływa na sposób ich przedstawiania.
- Współpraca: Reżyser kieruje interpretacją, pomagając aktorom zrozumieć, jak emocje i przesłanie mają być przekazane na scenie. To on często decyduje o tonie i stylu spektaklu.
Notatka
Nie poprawiaj autora, zwłaszcza jeśli masz do czynienia ze sprawdzonym popularnym scenariuszem. Trzymaj się sprawdzonej autorskiej wizji.
Jeśli jednak chcesz coś zmienić…
W pierwszej kolejności musisz zobaczyć dramat oczami twórcy, poczuć i zrozumieć konstrukcję oraz schemat, sprawdź jakich emocji używa – pomogą ci w tym didaskalia – i nie łudź się, nie uda ci się tego dokonać, czytając szybko i po łepkach i tylko raz… Kiedy już będziesz miał przeświadczenie, że masz w głowie całą konstrukcję i najważniejsze jej elementy możesz – jeśli się na tym znasz – świadomie zmieniać dramatyczną rzeczywistość danej postaci, sekwencji, czy całego utworu. Należy jednak pamiętać, że trzeba to robić na tyle sprawnie, aby nie zepsuć tego co czyni scenariusz unikalnym. Zastanów się co tworzy nastrój, jak uwypuklona jest puenta, czy autor dba o szczegóły, czy są one ważne do podkreślenia klimatu sztuki, zwróć uwagę na didaskalia rozpoczynające akt pierwszy i opis wnętrza. Zadaj sobie pytanie, co sprawia, że wybrany scenariusz jest popularny, wypunktuj na kartce i nie wygumkuj tego w swojej realizacji. Nie zmieniaj tego.
Notatka na marginesie
1. Nie uznawaj, że jesteś lepszy od autora, gdyby tak było już dawno być był uznanym dramatopisarzem.
2. Zadaj sobie pytanie, co sprawia, że wybrany scenariusz jest popularny.
Reżyserowanie w teatrze to złożone zadanie wymagające równowagi między kreatywnością, organizacją i umiejętnościami komunikacyjnymi. Aby unikać błędów i skutecznie prowadzić zespół artystyczny, warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych aspektów:
1. Jasna wizja artystyczna
- Błąd: Brak klarownej koncepcji spektaklu, co może prowadzić do dezorientacji w zespole.
- Rada: Ustal i komunikuj swoją wizję artystyczną od początku. Wyjaśnij, jakie emocje i przekaz chcesz przekazać widzom.
2. Przygotowanie merytoryczne
- Błąd: Niedostateczna znajomość tekstu, materiału źródłowego lub kontekstu historycznego.
- Rada: Dokładnie przeanalizuj tekst sztuki, postacie i ich motywacje. Zrozumienie materiału pozwala na trafne podejmowanie decyzji reżyserskich.
3. Komunikacja z zespołem
- Błąd: Brak efektywnej komunikacji, co prowadzi do napięć i nieporozumień.
- Rada: Bądź otwarty na pomysły aktorów i techników. Jasno formułuj swoje oczekiwania, a jednocześnie słuchaj sugestii zespołu.
4. Zarządzanie czasem
- Błąd: Zaniedbywanie harmonogramu prób, co skutkuje niedopracowaniem spektaklu.
- Rada: Przygotuj szczegółowy plan prób i trzymaj się go. Przeznacz wystarczająco dużo czasu na trudniejsze sceny i ich interpretację.
5. Elastyczność i adaptacja
- Błąd: Zbytnia sztywność w trzymaniu się początkowej wizji.
- Rada: Pozostań otwarty na zmiany, które mogą wyniknąć z improwizacji aktorów, ograniczeń technicznych lub nowych inspiracji.
6. Praca z aktorami
- Błąd: Zmuszanie aktorów do grania w sposób sprzeczny z ich osobowością lub intuicją.
- Rada: Ułatwiaj aktorom odnalezienie swojej interpretacji postaci. Udzielaj konstruktywnych wskazówek zamiast krytykować w sposób destrukcyjny.
7. Balans między technologią a sztuką
- Błąd: Nadmierne poleganie na efektach wizualnych lub dźwiękowych kosztem aktorstwa i treści.
- Rada: Technologia powinna wspierać historię i emocje, a nie je dominować.
8. Atmosfera na próbach
- Błąd: Stresująca atmosfera, która zniechęca zespół.
- Rada: Twórz środowisko pracy oparte na wzajemnym szacunku i wsparciu. Aktorzy pracują lepiej, gdy czują się doceniani i bezpieczni.
9. Testowanie spektaklu
- Błąd: Zaniedbanie prób generalnych z udziałem publiczności.
- Rada: Organizuj testowe występy, aby sprawdzić reakcje widzów i wprowadzać poprawki.
10. Samokrytycyzm i refleksja
- Błąd: Ignorowanie krytyki lub brak analizy własnych działań.
- Rada: Po zakończeniu każdego projektu dokonaj analizy sukcesów i błędów. Rozmowy z zespołem mogą być cennym źródłem informacji na przyszłość.
Reżyseria w teatrze wymaga umiejętności integrowania różnych elementów artystycznych i ludzkich. Sukces zależy od umiejętności współpracy, otwartości na różnorodne pomysły oraz nieustannej pracy nad doskonaleniem swojego warsztatu.
